13. Međunarodni simpozij Muzika u društvu u znaku jubileja Muzikološkog društva FBiH: postojanost vizije četvrt stoljeća kasnije (7–10. decembar 2022)
Međunarodni simpozij Muzika u društvu, koji od 1998. godine bijenalno organizuju Muzikološko društvo FBiH i Muzička akademija Univerziteta u Sarajevu, najznačajniji je bosanskohercegovački i jedan od vodećih regionalnih naučnih skupova usmjerenih ka višedimenzionalnom, diversificiranom i transdisciplinarnom diskursu savremene nauke o muzici. U skladu s višegodišnjim kontinuitetom i internacionalnom profilacijom, od 7. do 10. decembra 2022. godine upriličeno je 13. simpozijsko izdanje, koje je okupilo stručnjake iz oblasti muzikologije, etnomuzikologije, muzičke teorije, muzičke pedagogije i srodnih naučnih i umjetničkih disciplina iz 17 zemalja (Austrija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Češka, Hrvatska, Italija, Kanada, Nizozemska, Norveška, Poljska, Portugal, Sjedinjene Američke Države, Slovenija, Srbija, Španija, Švicarska i Velika Britanija).
Četverodnevna konferencija protekla je u slavljeničkom ozračju, u znaku proslave 25 godina od osnivanja Muzikološkog društva. U povodu obilježavanja ove značajne obljetnice programske aktivnosti organizovane su u proširenim kapacitetima i na različitim lokacijama: na Muzičkoj akademiji Univerziteta u Sarajevu, u Svečanoj sali Rektorata Univerziteta u Sarajevu, kao i u Gazi Husrev-begovoj biblioteci i Zemaljskom muzeju BiH.
U sklopu 17 tematski koncipiranih radnih sjednica predstavljeni su rezultati raznolikih istraživanja koja su ponudila historijske i savremene poglede, ali i interdisciplinarno sagledavanje muzike u njenoj kompleksnosti. Program je uključio i tri radionice o bazama podataka u muzikologiji, dva plenarna predavanja, vođenu posjetu kroz izložbu Sevdalinka – slika, riječ i zvuk u Zemaljskom muzeju BiH, te koncert tradicijske muzike Bosne i Hercegovine u izvedbi Ansambla Etnoakademik.
Prvog simpozijskog dana, 7. decembra, na Muzičkoj akademiji održana je prva od tri radionice o muzičkim bazama podataka, nezaobilaznim u naučnim istraživanjima muzike. Zdravko Blažeković, eminentni muzikolog i profesor na City University of New York, iz pozicije izvršnog urednika RILM-a (Répertoire International de Littérature Musicale) govorio je o značaju ove baze kao globalnom muzičkom izvoru krucijalnom za lokalna muzička istraživanja.
U nastavku su uslijedile četiri radne sjednice. Pod okriljem prve sesije Savremena promišljanja o staroj muzici Daniela Castaldo sagledala je namjenu rimske trube iz Voghenze (Ferrara, Italija) iz perspektivne muzičke arheologije, Michał S. Sołtysik predstavio je različite aspekte mantovanskog mitološkog spektakla u drugoj polovini 15. stoljeća, dok je Rolf Norsen rasvijetlio djelovanje kompozitora Clémenta Janequina (ca 1485–1558) kroz promjene društvenih konteksta u ranom modernom dobu. O balkanskoj muzici u putopisima “Sieur” Poulleta i “Monsieur” Quicleta iz 17. stoljeća govorila je Alessia Zangrando, a Patrick Huang predstavio je svoju studiju o “novoj muzici” u antici utemeljenu na komparaciji antičke grčke i kineske tradicije.
Druga sesija Historijska muzička djela kroz prizmu novih istraživanja obuhvatila je izlaganja Srđana Atanasovskog, koji je iznio tezu o značajnim uticajima “projekta Beethoven” na Schubertove kompozicione odluke u njegovoj poznoj stvaralačkoj fazi, Jana Lecha, čiji je rad sagledao Šostakovičevu Simfoniju br. 1 kroz korespondenciju s Boleslavom Javorskim, te Sanje Kiš Žuvela, koja je predstavila rad o temi Budnica za vječiti počinak – o antiratnoj glazbi Gustava Mahlera.
Treća sjednica protekla je u znaku historiografskih pogleda na muziku u regiji. Nakon što je Stanislav Tuksar predstavio društveno-idejne i muzičko-estetičke odrednice prvih statuta muzičkih društava u Civilnoj Hrvatskoj 1820-ih godina, u fokusu se našlo djelo jevrejskog kompozitora i dirigenta Alfreda Pordesa. O njegovoj poetici i izvođačkoj aktivnosti na putu od Sarajeva do Beograda govorile su Maja Vasiljević i Fatima Hadžić, dok je Tamara Jurkić Sviben razmotrila recepciju Pordesovog djelovanja u hrvatskoj štampi u međuratnom razdoblju. Petra Babić osvrnula se na operu u funkciji nacionalne historiografije na primjeru djela Hunyadi László Ferenca Erkela.
U sklopu završne sesije prvog dana Muzi(kologij)a u ekspanziiji Leon Stefanija analizirao je kompleksnost koncepta muzičkog stila u doba interneta i ponudio metodologiju opisa različitih teorijskih pristupa, David Cotter govorio je o virtuelnoj muzičkoj izvedbi u 21. stoljeću, a ngelo Martingo predstavio je raspravu označaju integracije neurosociologije u oblast sociologije muzike, sugerišući da kognicija i neuronauke mogu biti zajednički teren za aktuelne teorijske perspektive empirijske i kritičke sociologije muzike.
Nakon formalnog dijela programa na Muzičkoj akademiji upriličeno je svečano otvaranje 13. Međunarodnog simpozija Muzika u društvu, na kojem su se obratili dr. Amila Ramović (predsjednica Muzikološkog društva, vanredna profesorica Muzičke akademije Univerziteta u Sarajevu), mr. Ališer Sijarić (dekan Muzičke akademije Univerziteta u Sarajevu), dr. Tamara Karača Beljak (prorektorica za umjetnost, umjetničkoistraživački rad, kulturu i sport Univerziteta u Sarajevu), te dr. Aleksandra Nikolić (ministrica za nauku, visoko obrazovanje i mlade
Kantona Sarajevo). Ovu ceremoniju upotpunilo je plenarno predavanje profesora Zdravka Blažekovića o temi Pozorišne zavjese i njihove dekoracije, u kojem su načini dekorisanja draperija predstavljeni i kroz njihovu ulogu u smjeni različitih teatarskih koncepata tokom historije razvoja scenske umjetnosti.
Program drugog simpozijskog dana, 8. decembra, otvoren je radionicom muzikologa Benjamina Knysaka o temi Muzička štampa i muzikolog: Mogućnosti i studije slučaja, održanoj na Muzičkoj akademiji, nakon čega su u Gazi Husrev-begovoj biblioteci upriličene dvije radne sjednice.
Sesija Etnomuzikološke studije o muzici u regiji obuhvatila je pet izlaganja. Damir Imamović razmotrio je razvoj vokalnih tehnika sevdalijskog pjevanja, Zorana Guja predstavila je tradicijsku vokalno-instrumentalnu formu – grupno pjevanje uz gusle u centralnoistočnoj Bosni, Maja Radivojević opisala je muzičke karakteristike muškog pjevačkog okteta iz sela Drmna kao jedinstvenog primjera višeglasnog narodnog pjevanja u Stigu, Zdravko Drenjančević ponudio je historijski prikaz djelovanja tamburaškog orkestra, hora i vokalnih solista Radija Osijek i glavne smjernice njihovog djelovanja kao doprinosa u očuvanju i afirmaciji slavonske tradicijske muzike, dok je Ivana Paula Gortan-Carlin govorila o manifestaciji Maša po starinski kao obliku očuvanja i afirmacije crkvene pučke popjevke, ali i o mogućnostima uvrštavanja ove tradicijske prakse u nišu muzičko-duhovnog turizma.
U okviru sjednice Historiografski pogledi na muziku u regiji Tatjana Čunko rekonstruisala je formativne godine baletana, koreografa i baletnog pedagoga Franje Horvata, dok je istraživanje Lucije Konfic tematiziralo osnutak i prve godine rada Glazbenog zavoda u Križevcima. U fokusu izlaganja Tatjane Mrđe našli su se češki muzičari Vršačkog srpskog crkvenog pevačkog društva.
Drugi dio programa drugog dana, koji je održan u Svečanoj sali Rektorata UNSA, otvoren je predavanjem Amre Bosnić, vanredne profesorice na Muzičkoj akademiji Univerziteta u Sarajevu, o temi Simfonizam u Bosni i Hercegovini između socijalističkog svjetonazora i subjektivnog pogleda na svijet. Analiza produkcije simfonijske muzike nastale nakon Drugog svjetskog rata u bivšoj Jugoslaviji ukazala je na dihotomiju između simfonizama koji ukazuju na stilsko i estetsko zajedništvo uvjetovano socijalističkim svjetonazorom i onih koji se od njega odmiču u smjeru individualnih stvaralačkih iskaza.
U sali Rektorata priređene su i dvije konferencijske radne sjednice. Sesija Savremena pitanja muzičke edukacije objedinila je nekoliko istraživanja. Usporedba provedbe online nastave solfeggia na univerzitetskom nivou između Bosne i Hercegovine i Slovenije sagledana je u istraživanju Nerme Hodžić-Mulabegović, Senada Kazića i Katarine Zadnik, dok je Valida Akšamija-Tvrtković ispitala izazove, prednosti i nedostatke online nastave u nastavi muzičke kulture. Nermin Ploskić govorio je o iskustvima i izazovima realizacije metodičke prakse za buduće nastavnike muzičko-teorijskih predmeta, a Snježana Dobrota i Marija Matoković predstavile su stavove učitelja primarnog obrazovanja u Hrvatskoj prema stručnom usavršavanju iz predmeta Glazbena kultura.
Program je uključio i sjednicu posvećenu muzici u Sarajevu pod opsadom (1992–1995). Amila Ramović razmotrila je izvore o muzici u ovom periodu, naznačila potencijalne putanje budućih istraživanja i istakla nužnost hitnog provođenja studija muzičkog života opkoljenog Sarajeva. Petra Hamer predstavila je svoju diskurzivnu analizu patriotskih pjesama nastalih u BiH između 1992. i 1995. godine, utemeljenu na produkciji Umjetničke čete Prvog i Trećeg korpusa Armije BiH, a Aida Adžović govorila je o ekspanziji alternativne rock scene u Sarajevu pod opsadom s fokusom na angažman Radija Zid.
U skladu sa slavljeničkim ozračjem ovogodišnjeg simpozija, priređena je i svečana sjednica obilježavanja 25 godina rada Muzikološkog društva, koje se u proteklom periodu pozicioniralo kao jedan od temeljnih i najrelevantnijih nosilaca nauke o muzici u Bosni i Hercegovini. Osnivači, sadašnji članovi i aktuelno rukovodstvo retrospektivno su sagledali dosadašnja dostignuća i doprinos Društva, te razmotrili buduće perspektive, usmjerene ka savremenim naučnim i društvenim tokovima.
O značaju ovog jubileja govorili su Mirza Dautbašić (prorektor za naučnoistraživački rad Univerziteta u Sarajevu), Tamara Karača Beljak (prorektorica za umjetnost, umjetničkoistraživački rad, kulturu i sport Univerziteta u Sarajevu, redovna profesorica Muzičke akademije, potpredsjednica i osnivačica Muzikološkog društva), Amila Ramović (predsjednica Muzikološkog društva, vanredna profesorica Muzičke akademije), Ališer Sijarić (redovni profesor i dekan Muzičke akademije), Senad Kazić (redovni profesor Muzičke akademije, predsjednik Skupštine, bivši predsjednik i osnivač Muzikološkog društva), Fatima Hadžić (vanredna profesorica Muzičke akademije, članica Upravnog odbora i bivša predsjednica Muzikološkog društva), Branka Vidović (muzička teoretičarka i pedagoginja, osnivačica Muzikološkog društva), Maja Baralić-Materne (etnomuzikologinja, urednica muzičkog programa na BH Radiju 1, članica Upravnog odbora i osnivačica Muzikološkog društva).
Trećeg dana, 9. decembra, na Muzičkoj akademiji priređena je radionica muzikologinje Daniele Castaldo, koja je predstavila Međunarodni direktorij muzičke ikonografije – RidIM (Répertoire International d'Iconographie Musicale), nakon čega su uslijedile dvije radne sjednice u Gazi Husrev-begovoj biblioteci.
Pitanje povezanosti muzike, popularne kulture i društva razmotreno je iz različitih perspektiva. Samuel Murray, analizirajući načine primjene mimesisa u muzičkom izrazu Toma Morella, kontekstualizirao je žanrovske odrednice i političke aspekte identiteta benda Rage Against the Machine. Marc Brooks objasnio je etičke nivoe tišine i buke u seriji The Flash kao dvije interno kontradiktorne ideologije koje negiraju potencijale savremenog gradskog života, dok je Marcel Bouvrie na slučaju državne finansijske podrške nizozemskom rock bendu De Staat ispitao stanje popularne muzike u nizozemskom društvu.
Na sjednici posvećenoj umjetničkim istraživanjima Bruno Pereira, Marco Conceição, Mário Azevedo i Nuno Pinto predstavili su svoja promišljanja i zaključke u prezentaciji o temi Sarajevski eksperiment. Od djelatne izvedbe do migrirajućeg slušanja. Hedy Hurban istražila je načine pojačavanja tradicionalnih performativnih praksi kroz upotrebu instrumenta nosivog na tijelu, dok su se u istraživanju Olivera Rudlanda istakli postupci i metode improvizatorskih tehnika u procesu zajedničkog stvaranja operskog dijaloga s horom u zajednici.
Dio programskih aktivnosti upriličen je i u Zemaljskom muzeju BiH. Ova institucija ugostila je dvije radne sjednice, a prethodno je priređen vođeni obilazak muzeja uz posjetu izložbi Sevdalinka – slika, riječ i zvuk, koju je posjetiteljima predstavila Nirha Efendić, autorica postavke i kustosica za usmenu poeziju na Odjeljenju za etnologiju Zemaljskog muzeja BiH. Posjetitelji su pratili hronološki razvoj sevdalinke – od srednjeg vijeka do savremenog doba.
Radna sesija Prilozi istraživanju muzike u razmeđu između 19. i 20. stoljeća obuhvatila je tri izlaganja o različitim muzičkim fenomenima aktuelnim u tom periodu. José Miguel Pérez Aparicio ponudio je nove perspektive u sagledavanju katalonskog lirskog teatra kroz žanr “muzičkih vizija”, dok je Vjera Katalinić rasvijetlila različite statuse Ilme de Murske u raznim vrstama opernih institucija. O zaostavštini vojnog dirigenta Julisa Fučíka u Narodnom muzeju – Češkom muzičkom muzeju u Pragu govorila je Darina Svobodova, a Timur Sijarić sagledao je operetsku produkciju kao oblik formiranja kolektivnog identiteta u 20. stoljeću u Stadttheater Sursee.
Na sjednici Koncepti drugosti u muzičkim praksama rad su izložile Mojca Piškor i Jelka Vukobratović, u čijem je fokusu bila muzička praksa romskih muzičara u kontekstu zvučnog krajolika međuratnog Zagreba, nakon čega je Tanya Merchant govorila o muzici, jeziku i smjeni generacija u procesu asimilacije u bosansko-američkoj dijaspori. Političku implikaciju internacionalne romske himne Đelem, đelem kao simbola identiteta razmotrila je Lorane Prévost, David Chu predstavio je svoje istraživanje Ewell na Istoku: Kineska perspektiva rasizma u istraživanjima muzike, dok je Nico Schüler oživio rad The Hyers Sisters, pionirki afroameričkog muzičkog teatra.
Program trećeg dana 13. Međunarodnog simpozija Muzika u društvu zaokružen je koncertom Ansambla Etnoakademik, koji djeluje pri Muzičkoj akademiji Univerziteta u Sarajevu. Ovom prilikom nastupili su Zanin Berbić (vokal i saz), Alma Subašić (vokal) i Damir Galijašević (harmonika).
Aktivnosti završnog simpozijskog dana, 10. decembra, obuhvatilo je pet radnih sjednica održanih na Muzičkoj akademiji. U sklopu sesije Aktuelna istraživanja u primijenjenoj muzikologiji radove su izložili istraživači s Muzikološkog instituta Srpske akademija nauka i umetnosti. Marija Maglov sagledala je specifičnosti radiofonskog muzičkog eseja kao oblika primijenjene muzikologije na primjeru Ono malo čega se sećam, ostvarenja muzikologinje Ivane Trišić, dok je Vanja Grbović govorila o nagradama i nagrađivanju u oblasti muzičkog stvaralaštva. Bojana Radovanović i Teodora Trajković analizirale su višeslojni i multidisciplinarni koncept beogradskog Rossi Festa u kontekstu savremenih festivalskih strategija, Miloš Bralović predstavio je svoje istraživanje Komponovanje u vreme krize: zašto muzičko stvaralaštvo ne posustaje, a probleme i perspektive muzičkih festivala kao potencijalnih platformi za promociju istraživača u oblasti muzike sagledao je Miloš Marinković.
Druga sjednica Historijski pogled na jugoslovensku popularnu muziku obuhvatila je tri prezentacije. Sead S. Fetahagić osvrnuo se na razvoj stilova pop-rock muzike u Jugoslaviji na primjeru diskografskog opusa grupe Indexi u periodu do 1972. godine, Nikola Komatović govorio je o značaju albuma Uspavanka za Radmilu M. iz vizure moderne historije popularne muzike, dok je Ognjen Tvrtković analizirao dio stvaralaštva jazz kompozitora i trubača Duška Gojkovića, označenog kao “bosanski opus”, koji reflektuje poetiku umjetničke fuzije etničkih muzičkih elemenata i tekovina modernog jazza.
Analitičke studije o muzici predstavili su Radoš Mitrović, koji je razmotrio tretman muzičkih referenci u orkestarskim djelima Juga Markovića, Sabrina Đulančić-Fejzić, u čijem su fokusu bili elementi harmonijskog jezika u ciklusima solo pjesama za glas i ansamble bosanskohercegovačkih kompozitora, i Silvana Jakupović Bečei, koja je postavila teorijske odrednice simfonijskog prostora kroz opus Gustava Mahlera.
Različite perspektive u području muzičke edukacije ponudile su Davorka Radica kroz rad Sistematizacija primjera za glazbeni diktat u nastavi početnih godina poučavanja solfeggia, Naka Nikšić, koja je razmotrila metodičku primjenljivost pjesama o Gazi Osman-paši u nastavi muzičke kulture u novopazarskom kraju, te Ana Perunović-Ražnatović i Vedrana Marković, koje su govorile o mogućnostima multidisciplinarnog sagledavanja korala Johanna Sebastiana Bacha.
Završna sjednica 13. simpozijskog izdanja, nazvana Interdisciplinarni pristupi muzici, obuhvatila je pet izlaganja. Domagoj Kučinić predstavio je rad Materijalistički izazov muzikologiji: ponovno čitanje Pavla Markovca, Ivana Seletković govorila je o sociologiji emocija u svijetu muzike, dok je Senka Hodžić razmotrila definiciju, te opisala karakteristike i kontekst metropopolisa kao mogućeg novog (pod)žanrovskog pojma u terminologiji popularne muzike. O topografiji diskografske industrije u Zagrebu od nastanka prvih tvornica gramofonskih ploča u Zagrebu 1927. godine, kao što su Edison Bell Penkala, Elektroton i Jugoton, do kasnih pedesetih godina prošlog stoljeća govorila je Nada Bezić, a posljednju sjednicu zaokružio je rad Ane Petrov u kojem je autorica na primjeru partizanskog filma Bitka na Sutjesci razmotrila politički, kulturni i muzički kontekst saradnje Mikisa Theodorakisa sa SFR Jugoslavijom.
Međunarodni simpozij Muzika u društvu, uz Časopis za muzičku kulturu Muzika, ključni je nosilac i reprezent djelovanja Muzikološkog društva FBiH od njegovog osnivanja. Kao jedan od temeljnih stubova bosanskohercegovačke nauke o muzici i trajni svjedok njenog napretka, za četvrt stoljeća postao je spona između lokalnog i internacionalnog naučnog prostora.
Realizacija 13. simpozijskog izdanja, kao mjesta razmjene različitih saznanja i istraživačkih iskustava, te zajedničkog sagledavanja aktuelnih izazova u (nauci o) muzici, svojevrsna je materijalizacija inicijalne vizije utemeljitelja Muzikološkog društva o nužnosti stalnog napretka naučne misli i širenja prostora djelovanja. Danas, 25 godina kasnije, Muzika u društvu, kao razgranata međunarodna naučna mreža, postavlja nove strateške perspektive koje će u narednim decenijama živjeti i dalje unapređivati nove generacije naučnika.
Adžović, Aida. “13. Međunarodni simpozij Muzika u društvu u znaku jubileja Muzikološkog društva FBiH: postojanost vizije četvrt stoljeća kasnije (7–10. decembar 2022)”. Časopis za muzičku kulturu Muzika br. 1 (2023): 132-139.